Türkiye’de Engelli Bireylerin Eğitim Haklarına İlişkin Yasal Düzenlemeler

Türkiye’de engelli bireylerin eğitim haklarına ilişkin yasal düzenlemeler, Milli Eğitim Bakanlığı, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından uygulanmaktadır.

Bedensel engelli bireyler, eğitim sisteminde çeşitli zorluklarla karşılaşabilirler. Bu zorluklar arasında erişilebilirlik sorunları, uygun eğitim materyallerinin eksikliği ve sosyal uyum konuları yer almaktadır. Engelli bireylerin okullara erişiminin kısıtlanması, engelsiz bina ve sınıfların yetersizliği gibi fiziksel engeller eğitim almayı zorlaştırabilir. Ayrıca öğrencilerin özel ihtiyaçlarına yönelik uygun eğitim materyallerinin yetersiz olması, eğitim sürecini etkileyebilir.

Sosyal uyum ise, bedensel engelli bireylerin diğer öğrencilerle etkileşimde bulunma ve gruba katılma konusunda yaşadıkları zorlukları ifade etmektedir. Tüm bu zorlukların üstesinden gelmek, engelli bireylerin eğitim haklarını desteklemek ve bedensel engelli bireylerin eğitimlerini sürdürebilmelerini sağlamak için, eğitim sisteminin daha kapsayıcı ve erişilebilir hale getirilmesi, özel eğitim uzmanlarından destek alınması ve farkındalığın artırılması gerekmektedir.

Uygulamada şu hususlara dikkat edilmektedir:

Özel eğitim hizmetleri, engelli bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak için verilen hizmetlerdir. Özel eğitim hizmetlerinden yararlanmak için engelli bireylerin Rehberlik Araştırma Merkezine (RAM) başvurması ve eğitsel değerlendirme ve tanılama yapılması gerekmektedir. Özel eğitim hizmetleri, engel türlerine göre farklı eğitim ortamlarında verilmektedir. Özel eğitim hizmetlerine ilişkin ödemenin bir kısmı Milli Eğitim Bakanlığı tarafından karşılanmaktadır.

Evde eğitim hizmeti, okula gidemeyecek durumda olan engelli bireylere ev ortamında özel eğitim sağlayan bir hizmettir. Evde eğitim hizmeti, RAM tarafından yapılacak değerlendirme sonrasında uygun görülen bireylere verilmektedir. Evde eğitim hizmeti, erken çocukluk, okul öncesi ve ilköğretim düzeyindeki engelli bireylere gezici öğretmenler tarafından verilmektedir.

Erişilebilirlik çalışmaları, engelli bireylerin eğitim ortamlarına erişimini kolaylaştırmak için yapılan çalışmalardır. Erişilebilirlik çalışmaları, fiziksel erişilebilirliği (rampa, asansör, tuvalet vb.) ve bilgiye erişilebilirliği (sesli kitap, büyük puntolu kitap, Braille alfabesi vb.) kapsamaktadır. Erişilebilirlik çalışmaları, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yürütülmekte ve ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde gerçekleştirilmektedir. Erişebilirlik çalışmaları engelli bireylerin eğitim haklarını desteklemetedir.

Hak ihlali başvuruları, engelli bireylerin eğitim haklarının ihlal edildiğini düşündükleri durumlarda başvurabilecekleri yollardır. Hak ihlali başvuruları, iç hukuk yollarının tüketilmesinden sonra ulusal veya uluslararası düzeyde yapılabilir. Ulusal düzeyde hak ihlali başvuruları Anayasa Mahkemesine yapılabilir. Uluslararası düzeyde hak ihlali başvuruları Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine veya Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Komitesine yapılabilir.

Engelli bireylerin eğitim haklarına ilişkin yasal düzenlemelerde, engel türleri şu şekilde tanımlanmaktadır:

Görme engelli bireyler, görme duyusunun tamamen veya kısmen kaybı nedeniyle eğitim ve öğretim sürecinde özel eğitim hizmetine ihtiyaç duyan bireylerdir.

İşitme engelli bireyler, işitme duyusunun tamamen veya kısmen kaybı nedeniyle eğitim ve öğretim sürecinde özel eğitim hizmetine ihtiyaç duyan bireylerdir.

Zihinsel engelli bireyler, zihinsel gelişiminin yaşına uygun olmayan düzeyde olması nedeniyle eğitim ve öğretim sürecinde özel eğitim hizmetine ihtiyaç duyan bireylerdir.

Bedensel engelli bireyler, bedensel işlevlerinin tamamen veya kısmen kaybı nedeniyle eğitim ve öğretim sürecinde özel eğitim hizmetine ihtiyaç duyan bireylerdir.

Dil ve konuşma güçlüğü olan bireyler, dil ve konuşma becerilerinin tamamen veya kısmen kaybı veya gecikmesi nedeniyle eğitim ve öğretim sürecinde özel eğitim hizmetine ihtiyaç duyan bireylerdir.

Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler, zihinsel, duygusal, sosyal, işitsel, görme, motor beceriler ve dil gelişimi açısından normal sınırlar içinde olmalarına karşın okuma, yazma, matematik, sözel ifade gibi akademik alanlarda beklenen düzeyin altında kalan ve eğitim ve öğretim sürecinde özel eğitim hizmetine ihtiyaç duyan bireylerdir.

Üstün yetenekli bireyler, zihinsel, sanatsal veya akademik alanlarda yaşıtlarına göre üstün performans gösteren veya gösterebilecek potansiyele sahip olan ve eğitim ve öğretim sürecinde özel eğitim hizmetine ihtiyaç duyan bireylerdir.

Otizm spektrum bozukluğu olan bireyler, sosyal etkileşim, iletişim ve davranışlarda belirgin sapmalar gösteren ve eğitim ve öğretim sürecinde özel eğitim hizmetine ihtiyaç duyan bireylerdir.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bireyler, dikkatini sürdürmede, planlama yapmada, organizasyon becerilerinde, zaman yönetimi ve dürtüsellikte güçlük yaşayan ve eğitim ve öğretim sürecinde özel eğitim hizmetine ihtiyaç duyan bireylerdir.

Engelli bireylerin eğitim haklarını desteklemek, onları tanıyıp ihtiyaçlarını saptamak ile olmaktadır.

Engelli Bireyler için Düzenlenen sosyal Etkinlikler

Engelli bireyler için Türkiye’de çeşitli sosyal etkinlikler düzenlenmektedir. Bu etkinlikler, engelli bireylerin toplumsal yaşama katılımını, sosyal becerilerini, ruh sağlığını, engelli bireylerin eğitim haklarını desteklemeyi ve yaşam kalitesini artırmayı amaçlamaktadır. Bazı sosyal etkinlikler şunlardır:

Ruhsal Engelli Bireyler için Sosyal İçerme Projesi, Avrupa Birliği ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından finanse edilen, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı’nın iş birliği ile yürütülen bir projedir. Proje kapsamında ruhsal engelli bireyler için çeşitli eğitim, danışmanlık, destek ve farkındalık etkinlikleri düzenlenmektedir.

Engelsiz Yaşama Derneği, engelli bireylerin sosyal, kültürel, ekonomik ve mesleki haklarını savunan bir sivil toplum kuruluşudur. Dernek, engelli bireyler için spor, sanat, eğitim, gezme gibi alanlarda sosyal etkinlikler organize etmektedir.

Engelliler Konfederasyonu, Türkiye’deki engelli dernekleri ve federasyonları arasında koordinasyon sağlayan bir çatı kuruluştur. Konfederasyon, engelli bireyler için yıl boyunca çeşitli seminer, panel, konferans, kongre, fuar, festival gibi sosyal etkinlikler düzenlemektedir.